Differentiëren betekent letterlijk: specifieker worden. Meer verschillend worden van de ander. Kortom: meer jezelf worden. Het proces van differentiëren duurt een leven lang, als individu. Het eerste duidelijke losmaken van de ander begint al bij ‘ik ben twee en ik zeg nee’. Vanaf daar beginnen we actief met het ontwikkelen van een afzonderlijke identiteit, die anders is dan die van de ander. Differentiëren gaat echter niet louter over losmaken van de ander. Differentiëren betekent ook dat je de ander kan zien voor wie hij of zij is, en de connectie kunt maken met die ander. Autonoom zijn en in verbinding zijn tegelijkertijd.
Gedifferentieerd zijn betekent dus: ik kan in verbinding met jou zijn, terwijl ik tegelijk mijn eigen afzonderlijkheid blijf ervaren. In relaties is dit best moeilijk! Hoe vaak gebeurt het immers niet dat je je aanpast aan de ander om de verbinding te houden (je parkeert jezelf tijdelijk). De andere route is ook herkenbaar: je neemt afstand van de ander, om de verbinding te houden met jezelf (je parkeert de ander tijdelijk).
David Schnarch, een Amerikaanse relatietherapeut, paste dit differentiatie denken vooral toe op het seksleven van de koppels waar hij mee werkte. Waarom koos hij dat domein? Omdat volgens hem differentiëren voor mensen het moeilijkst is in de slaapkamer. In het seksuele contact zijn we zo kwetsbaar, daar vermijden we graag risico’s op afwijzing. Als je in de seks kunt differentiëren, was zijn stelling, dan groeit je hele relatie daarvan.
Welke stappen zijn er te onderscheiden bij differentiëren? *
1). De eerste stap is dat je jezelf kent, dat je weet wat je wilt, dat je kan voelen wat belangrijk voor je is, wat je wensen zijn. Dat is soms al moeilijk, want voor sommige mensen geldt dat de aanwezigheid van anderen in de ruimte hun eigen gevoel overstemt. Als het gaat om seks met je partner, betekent deze stap dat je je bewust bent van wat je prettig vindt, wat je niet prettig vindt, waar je naar verlangt, wat je graag zou willen. Kortom: dat je je eigen specifieke voorkeuren in beeld hebt.
2) De tweede stap is dat je gegrond genoeg bent om deze voorkeuren te uiten, ook als je weet dat dit voor de ander moeilijk, nieuw of spannend is om te horen. Het is ook voor jezelf spannend om je jezelf te onthullen, want je kunt afgewezen worden, niet begrepen worden, afwijkend gevonden worden.
3) De derde stap is dan ook om nieuwsgierig te kunnen zijn als de ander voorkeuren uit die moeilijk, spannend of nieuw voor jou zijn om te horen. Het anders-zijn van de ander accepteren en daar niet van ‘omvallen’ of meteen bij weggaan.
In deze ruimte ontstaat het zoekproces, het experimenteren in de slaapkamer. Want met twee mensen die iets willen, ligt er niets vast. Dat is ook precies wat de differentiatie benadering bereikt: voorspelbaarheid en sleur worden ingeruild voor spanning en risico nemen.
Differentiëren is dus uiteindelijk een proces van verbinding blijven houden, terwijl je allebei je verschillende zelf aan elkaar toont. In zijn boek Passionate Marriage beschrijft David Schnarch hoe talloze echtparen die moedige weg afleggen en hier als paar van groeien, met vallen en opstaan. Geen boek voor watjes!
*Met dank aan Martha Kauppi, relatietherapeut. www.instituteforrelationalintimacy.com
** Foto door RODNAE Productions